Seccion Uncategorized

Las Voces del Trance: Lanzamiento Libro

Publicado en Actualidad, Uncategorized el 22/09/2011 por hnavarro

La poesía mapuche, principalmente la escrita por mujeres, se encuentra actualmente en un proceso de inserción en el sistema literario chileno. Varios autores están publicando, ganando premios en diversos concursos y cada vez se le otorga más espacio como tema para estudios críticos. Pero ¿qué distingue a la poesía mapuche? ¿Por qué hacemos la distinción entre poesía chilena y poesía mapuche?
Poetas como Jaime Huenún, Leonel Lienlaf, Elicura Chihuailaf, Eliana Pulquillanca, María Isabel Lara Millapán, Roxana Miranda Rupailaf, Febe Manquepillán y Adriana Paredes Pinda, entre muchos otros, están publicado textos, han ganado premios, se ha escrito sobre ellos, participan en encuentros literarios. En resumidas cuentas, están insertándose en el circuito literario de la poesía chilena, bajo un eje en común que los moviliza: ser mapuches.
Todos estos autores buscan, en alguna u otra medida y bajo diversas temáticas, trabajar a partir de sus ideas sobre identidad cultural mapuche. Algunos, como Eliana Pulquillanca, David Aniñir o César Millaheique, lo hacen desde la ciudad, con un claro discurso de reivindicación del mapuche urbano en un espacio de discriminación étnico-social. Otros, como María Isabel Lara, Jacqueline Canihuán y Elicura Chihuailaf, buscan rescatar la lengua como medio de preservación de la historia y cultura de su pueblo, proyectándola a las primeras formas de expresión literaria, por medio de la oralidad y haciendo una especie de “llamado” (no sólo con sus obras, sino también con su accionar) a las nuevas generaciones, para rescatar y preservar la lengua como parte de su cultura…
Con estras palabras se inicia esta investigación que lleva a cabo como proyecot de tesis de magister, su autora, Mónica Munizaga Yávar.
En Valdivia, el jueves 22 de septiembre se presenta esta obra, que se suma a las ediciones de Serindigena que ya cuenta con varios títulos de obras patrimoniales indígenas. Las que se encuentran disponibles en: http://www.serindigena.org/index.php?option=com_jdownloads&Itemid=106&view=viewcategories&lang=es

SINTI: Puma hina apunchismanta

Publicado en Uncategorized el 12/06/2011 por hnavarro

Saynas kasqa ñawpaq pachapi, iskay apukuna wawqintin: Sintiwan, Tiriqmanawan.
Sumaq sumaqtas allin kawsaypi tiyakusqaku, imatapas yanapanakusqaku, ima mikhuna kaptinpas kuchkamantas aypaykachinakuqku.
Huk punchawñataqsi, ñan puriq qari wayna, tiriqmanapa llantunpi samaykatamusqa nichhu pisipasqa, hinaptinsi Apu tiriqmanaqa umallanpi, sunqun ukullapi hamutasqa:
-Kay churu kankachataqa nuqallaya ama wawqiy rikumullachkaptin mikhurukusaq- nisqa.
Mikhunanña kachkaptinsi, Apu Sinti wawqinqa rimarirpamusqa:
-Wawqichallay Tiriqmana, imanaptinmi sapallaykiri, chay churu kankatari mikhuyta munachanki, manachu nuqamanri mikhuykachiwankiri- nispa.
-Manan, nuqan kankataqa rikukuni, manan qanmanqa quykimanchu- nispas kutichisqa.
Chayllamantas, iskaynin wawqintinqa kachaykunku kamiykanakuyta nichu nichhu qapariywan, chaysi, puriq waynaqa mancharikuspa rikcharirpasqa.
-Imataq kay qapariyri, achachaw iman kanpas, aswanyá ripusaq- nispas utqayllamanña pasapusqa.
Aswansi Tiriqmanaqa piñakuspa wawqintaqa kamiykusqa, rumikunawam ima warakaykusqa, sapa punchawsi awqanakuypi, manan allin kawsaypi tiyasqaku, llaqtankupas, ayllunkupas lliwsi paykuna pura chikniykanakunku.
Kayta uyarispas, mamanchis Apu Wachwallaqa hatunkaray machaqwayta qayaspa nisqa:
-Amaru, qanmi rispayki wawaykunata yuyayninman kutichimunki ama awqanakuypi kawsanankupaq.
Chaysi hatunkaray machaqwayqa chayaspa, iskayninta tiyachispa nisqa:
-Mamaykis Wachwallan nichhu llakisqa tarikun, pay rantinmantan nuqa qamuchkani ama chikninakuspa tiyanaykispaq, allin kawsaypi kanaykispaq.
Manaraq rimaytapas tukuchkaptinsi, Tiriqmanaqa kamiyta kachaykun wawqintaqa, takakunawansi apaykamunraq amaruq qawa qawantaraq.
Hatun machaqwayqa, llakis llakis kutiripusqa Wachwallaman willaq:
-Manan kasumuwankuchu, aswanmi nuqatapas chay Tiriqmana wawayki maqawaytaraq munaykun- nispa.
Chysi, Apu Wachwallaqa phiñakuspa hatunmantaraq rimarirpasqa:
-Qan Amaru mana kasuchikamusqaykimantan hatun mayuman tikrakunki , hinallataq Tiriqmana wawallayta liw aylluntapas nina parawanmi chinkachipusaq; ay quyakusqay sintillay, qaqamanmi puma niraqman kutipunki, huk punchaw kawsarimunaykipaq, lliw llaqtaykipas chaq nik machaypin wañupunqa.
Saynas kasqa, amaruqa hatun karay mayumasi tukupusqa iskay apukunaq chawpintas chhutarirpakuspa wiñaypaq wiñayninpaqsi rakirpasqa, Tiriqmanañaqsi lliw ayllunkunawan kuchka nina paraq chawpinpi wañukapusqa, hinallataqsi Sintiqa qaqaman puma pakakuq hinaman tukukapusqa, ayllunkunañataqsi chaqnik machaykunapis wañukapusqaku.
Kunankamapas Tiriqmana apupin lliw rumikunapas, runaq kurkunpas ninawan kankasqan hinan kachkan, sintipas qaqapi imaynan puma pakakunman hinan kachkan.
Chaymi, Pichirwa llaqtaypi ñawpaq machukuna, kay apukunamanta willakuspanku niwarqaku:
– Aman wawqintin puraqa chikninakunachu, nitaq awqanakunachu, sumaqtan kawsananchis; kanqan huq punchaw Apu sintinchis kawsarimunanpaq, llaqtanchis sapimanta sayarinanpaq, ñan Pachakutiq kutimuchkanña, chaypaqmi lliw kay pachapi runakunaqa ñawpaq yachayninchiskunata, kaqninchiskunata qatarichinanchis, llaqtakunaman mirarichinanchis.- Nispa.

Qillqaq: Wawqiykis Wilman Caichihua Robles

Email. kunturchaykis@gmail.com